Top 10: De grootste spionagevliegtuigen

De bemanningen van deze machines hebben liever niet dat ze “spionagevliegtuigen” worden genoemd, omdat deze status van invloed kan zijn op hun veiligheid en behandeling als ze worden neergeschoten en gevangen genomen, maar deze wat spannendere titel is blijven hangen.

Ze mijden de publiciteit, veranderen stilletjes de loop van de geschiedenis en vliegen vaak in extreem gevaarlijke situaties. Wij kijken naar tien bemande vliegtuigen die volgens ons de belangrijkste in de geschiedenis zijn.

Vanaf het begin was het de bedoeling dat er een verkenningsversie van de extreem snelle en hoogvliegende Sovjet MiG-25 zou komen.

De MiG-25R droeg camera's en elektronische sensoren in Sovjetdienst, evenals in een handvol exportversies. De MiG-25 verdient zijn plaats op de lijst vanwege zijn impact als inlichtingenverzamelaar op het internationale toneel.

De inzet van Sovjet MiG-25's en piloten in Egypte in maart 1971 en hun ongehinderde vluchten over Israël waren een schok voor de Amerikanen. Hoewel hun bijdragen aan de Egyptische veiligheid en inlichtingen minimaal waren, was hun impact op de Israëlische veiligheid diepgaand.

Zelfs met slechts twee Mach 2.5 overvluchten per maand, riep het onvermogen van Israëlische F-4's en Mirage III's om de Foxbats te onderscheppen en te vernietigen ernstige vragen op in Tel Aviv en in Washington over het vermogen van Westerse vliegtuigen om wat beschouwd werd als het gevaarlijkste Sovjetvliegtuig tot dan toe, aan te vallen.

De MiG-25R foto-inlichtingen overvluchten waren belangrijke escalaties, die leidden tot de Oktoberoorlog van 1973 en de korte diplomatieke confrontatie tussen supermachten over een mogelijke Sovjetinterventie namens het omsingelde Egyptische Derde Leger.

Voor het eerst moesten Westerse militaire leiders, dankzij de Mig-25, Sovjetluchtverkenning serieus nemen.

Decennialang konden maar weinig landen zich de voldoende grote en even dure vliegtuigen veroorloven die nodig waren om routinematige communicatie en elektronische inlichtingen te verzamelen. Dat veranderde met de beschikbaarheid van kleinere sensoren en analysers aan boord en de verminderde behoefte aan meerdere operators.

Eerdere omvangrijkere apparatuur vereiste het gebruik van een groot viermotorig vliegtuig zoals de RC-135.

Met de komst van kleinere technologie kunnen bijna alle landen zich nu eindelijk een “goedkoop spionagevliegtuig” veroorloven in de vorm van een omgebouwd zakenvliegtuig.

Dit resulteerde in de aanschaf en conversie van varianten van grote tweemotorige zakenjets of regionale vliegtuigen zoals de Gulfstream IV (gebruikt door Zweden), de G550 Nahshons (gebruikt door Israël) en Bombardier Global Express Sentinel R1's (gebruikt door het VK).

Zelfs de Verenigde Staten, met hun enorme defensiebudget, onderzoeken het gebruik van zakenjets om hun verouderende vloot van RC-135's te vervangen.

Gezien hun oorspronkelijke doel zijn zakenjets relatief snel en hebben ze een groot bereik. Ze vliegen ook hoog - meestal ver boven de kruishoogte van lijnvliegtuigen. Ze zijn ook veel gemakkelijker en goedkoper te onderhouden dan een groot viermotorig vliegtuig.

Het C-97 vrachtvliegtuig was afgeleid van de B-29 bommenwerper. Een handvol ervan werd geconfigureerd met ultra-discrete inlichtingensystemen en opereerde jarenlang in het volle zicht. Dat was precies de bedoeling van de Amerikaanse luchtmacht.

Vanaf het begin van de jaren 1950 installeerde een weinig bekende Texaanse organisatie, Big Safari genaamd, een krachtige BIG BERTHA camera in een C-97.

Door het slimme gebruik van spiegels en de meesterlijke camouflage van de buitenkant van het vliegtuig, was het zowel van binnen als van buiten niet te onderscheiden van andere transportvliegtuigen.

Gestationeerd op de luchtmachtbasis Rhein-Main in West-Duitsland, begon het al snel beelden van hoge kwaliteit te maken van Sovjet- en Oost-Duitse strijdkrachten langs de grens.

Hoewel het toestel niet hoger mocht vliegen dan 3000 meter, vloog het routinematig Berlijn binnen langs de drie luchtcorridors vanuit het Westen.

Ondanks zijn onschuldige uiterlijk waren de Sovjets zich terdege bewust van zijn geheime rol; toch duurde het operationele leven van de C-97 als spionagevliegtuig bijna 25 jaar.

Big Safari zou 's werelds grootste en meest succesvolle ombouwer van vliegtuigen tot spionagevliegtuigen worden.

Dit vliegtuig van de Amerikaanse marine is de spionageversie van de P-3 voor onderzeebootbestrijding. In 1963 wilde de CIA een vervanger voor haar RB-69's die werden gebruikt voor geheime verkennings- en invoegoperaties in Europa en China.

Tegen 1964 werden drie P-3's geconfigureerd voor elektronische inlichtingen. Dit is het verzamelen van inlichtingen door middel van elektronische sensoren. Het doel is vaak om de capaciteiten van een doelwit te beoordelen, zoals de locatie en aard van een radarinstallatie.

In 1966 werden ze later overgebracht naar een geheim squadron dat werd bestuurd door Taiwan. Naar verluidt uitgerust met AIM-9 Sidewinder raketten voor zelfverdediging, vlogen ze signaalinlichtingenmissies voor de kust van de Volksrepubliek China (PRC).

Uiteindelijk werden ze teruggegeven aan de US Navy en tegen het einde van de jaren 1960 maakten ze deel uit van de kleine EP-3 vloot die samen met EA-3's en EC-121's opereerde. Deze missies, die tot op de dag van vandaag doorgaan, zijn grotendeels gericht op maritieme operaties en perifere vluchten langs kustgebieden die van belang zijn voor de Amerikaanse marine.

De beroemdste EP-3 is ongetwijfeld het toestel dat door een Shenyang J-8 piloot van de VRC werd geraakt tijdens een perifere vlucht in april 2001 en een noodlanding maakte op het eiland Hainan.

Het vliegtuig en de geheime inhoud ervan werden door de Chinezen onderzocht en er werden blijkbaar enkele opmerkelijke ontdekkingen gedaan, maar de bemanning en het vliegtuig werden uiteindelijk allemaal gerepatrieerd. De EP-3 werd de steunpilaar van de langeafstandsinlichtingenverzameling van de US Navy in vredestijd.

Toen de Amerikaanse marine tijdens de begrotingsoorlogen van de jaren 1950 een grotere rol wilde spelen in het afleveren van nucleaire aanvallen vanaf vliegdekschepen, kwam de Douglas A3D naar voren als tweemotorige 'zware' bommenwerper.

Al snel voerde dit relatief grote vliegtuig echter ook elektronische inlichtingenmissies uit.

Dit bleek vooral waardevol omdat sommige van de meest waardevolle Sovjet marine-inlichtingen alleen verkregen konden worden tijdens korte perioden waarin de Sovjetmarine ver van de thuiswateren opereerde.

Het lanceren van een EA-3 (en RA-3 varianten) vanaf een nabijgelegen vliegdekschipgroep leverde vaak de laatste gegevens op over nieuwe raketten en radar aan boord van schepen.

Verscheidene EA-3 vliegtuigen verzamelden ook telemetrie-inlichtingen en communicatie-inlichtingen in verband met Sovjet ballistische rakettesten.

Tegen de tijd dat VQ-2 zijn laatste EA-3 in 1991 met pensioen liet gaan, had het meer dan drie decennia aan maritieme inlichtingen en perifere elektronische inlichtingen verzameld.

De door propellers aangedreven RB-50's en RB-36's waren kwetsbaar voor Sovjet MiG-15's, dus vestigde de Amerikaanse luchtmacht haar hoop op de snelle B-47, een hoogvliegende jet.

Het eerste overvliegen van de USSR was een fotografische inlichtingenmissie van de B-47B boven het Chukotskii schiereiland in oktober 1952, wat veel aandacht trok van MiGs. Een andere overvlucht werd achtervolgd door tientallen MiG-15's en MiG-17's voordat het veilig terugkeerde naar het VK.

De belangrijkste overvlucht van de RB-47 boven de USSR was een serie in het begin van 1956. Vanuit Groenland vlogen 20 RB-47E's met fotocamera's, RB-47E's met zijradars en RB-47H's met elektronische camera's 156 diepe vluchten over de USSR. Verbazingwekkend genoeg werd er geen enkele neergeschoten.

Tussen 1956 en 1967 vlogen RB-47's duizenden dagelijkse routinemissies vanaf bases in de VS, Engeland, Japan en Turkije, die de routes en procedures vastlegden en valideerden die het Amerikaanse Strategic Air Command en zijn opvolger Air Combat Command tot op de dag van vandaag zouden gebruiken.

Het was echt de pionier van de luchtverkenning in vredestijd tijdens de Koude Oorlog.

De English Electric Canberra was een meester in de vroege verkenning met straalmotoren. De Canberra PR.3 was naar verluidt het eerste speciaal gebouwde fotoverkenningsvliegtuig voor de Britse RAF en kwam in 1952 in dienst.

Het jaar daarop vloog het al elektronische verkenningsmissies vanuit West-Duitsland over de Baltische Zee en vanuit Irak over de Zwarte Zee en de Kaspische Zee.

In licentie gebouwd door Martin in de Verenigde Staten als de RB-57A, vloog een handvol van deze toestellen op grote hoogte over de USSR, de Volksrepubliek China en Noord-Korea.

Andere missies waren Baltische vluchten en vluchten vanuit Turkije. Taiwan vloog met RB-57D's over China. Het verlies van een van deze toestellen in oktober 1959 wordt beschouwd als het eerste vliegtuig dat werd neergeschoten door een grond-luchtraket, een les die pas zes maanden later boven de USSR volledig werd begrepen, zoals we nog zullen zien.

De Canberra, die verder werd aangepast tot de RB-57F, verzamelde elektronische informatie en foto-informatie en nam deeltjesmonsters om atmosferische kernproeven op te sporen.

Zweden en Pakistan behoorden tot de landen die de Canberra of RB-57 gebruikten voor inlichtingenmissies in vredestijd. De RB-57F's in Pakistan hielden namens de VS ook tests met ballistische raketten uit de Sovjet-Unie in de gaten.

Op 1 mei 1960 werd een Amerikaanse U-2 verkenner neergeschoten boven de Sovjet-Unie en de piloot Francis Gary Powers werd gevangen gehouden. Het was duidelijk dat vliegen op grote hoogte niet langer voldoende was om een vliegtuig uit de buurt van luchtafweer te houden.

Het was duidelijk dat de volgende generatie spionagevliegtuigen extreem hoge snelheden (meer dan Mach 3) nodig zou hebben - en een zekere mate van radarstealth. Stealth-technologie vermindert de afstand en het gemak waarmee een vijandige radar een vliegtuig kan detecteren.

Volgens Blackbird-piloot BC Thomas “zouden we dankzij stealth, snelheid, hoogte, sensorwerking en verdedigingssystemen op elk moment boven elke plek op aarde kunnen vliegen zonder dat we ons al te veel zorgen hoefden te maken dat we neergeschoten zouden worden.

En de foto's waren goed. Hoe kun je een beter verkenningsvliegtuig krijgen dan dat?”

De SR-71 van Lockheed was en blijft het ultieme vliegtuig dat als spionagevliegtuig gebruikt wordt. Kijk eens naar deze kwalificaties: Mach 3+ op 24.000 meter, exotische brandstof, ruimtepakken, zwart, raadselachtig, kleine vloot (32) en een publiekstrekker.

En het ziet er eerlijk gezegd heerlijk sinister uit - hoewel het totaal ongewapend is.

De RC-135 is afgeleid van het C-135 tankvliegtuig en heeft niet het exotische uiterlijk van sommige andere vliegtuigen op deze lijst. Het zou gemakkelijk zijn om de RC-135 te verwarren met een lijnvliegtuig, maar de RC-135 is een van de belangrijkste verkenningsvliegtuigen ter wereld.

Het vliegtuig is een veteraan en bestaat al sinds 1961. RC-135's grote omvang en uithoudingsvermogen stellen het in staat om bijna overal ter wereld heen te gaan, met zowel een geavanceerd scala aan verkenningsapparatuur als de bemanning om deze te bedienen.

Hoewel er slechts 32 RC-135's zijn gemaakt, zijn ze verkrijgbaar in een verbijsterende reeks varianten voor gespecialiseerde missies.

RC-135's hebben drie verschillende missies, waarvan de RIVET JOINT-versie de bekendste is - deze heeft een elektronische en communicatie-inlichtingenmissie.

De COBRA BALL Ss richten zich op meet- en signatuurintelligentie, wat betekent het opsporen, volgen, identificeren of beschrijven van de signaturen (onderscheidende kenmerken) van vaste of dynamische doelbronnen.

Dit omvat vaak radar, akoestische inlichtingen en nucleaire chemische & biologische inlichtingen. Vliegtuigen voor communicatie-inlichtingen verzamelen informatie uit communicatie, waaronder radiocommunicatie en telefoongesprekken.

De Lockheed U-2 voert al sinds 1956 verkenningsmissies uit en zou alleen al vanwege zijn leeftijd een plaats op deze lijst verdienen. Maar de U-2 is meer dan alleen maar eerbiedwaardig, het is ook een uitstekend presterende en historisch zeer belangrijke machine.

Tegen de luchtverdediging van de jaren 1950 moesten vliegtuigen steeds hoger vliegen en om in de ijle lucht van zulke grote hoogten te kunnen vliegen, was een enorme vleugel nodig.

De U-2, ontworpen door het Amerikaanse vliegtuigontwerpgenie Kelly Johnson, recycleerde veel kenmerken van het F-104 gevechtsvliegtuig, maar verving de beroemde kleine vleugel van de '104 door een enorme zweefvliegtuigachtige vleugel.

Afgezien van het feit dat de U2 vandaag de dag nog steeds vliegt, is de U-2 misschien wel het belangrijkste spionagevliegtuig wat betreft zijn impact.

Beelden van overvluchten van de USSR onderzochten de 'Missile Gap'-kwestie, en missies boven het Midden-Oosten in 1956 waarschuwden de VS voor de dreigende Suez-crisis en stelden president Dwight Eisenhower gerust dat de Sovjets geen troepen naar Syrië zouden verplaatsen als reactie op de Frans-Brits-Israëlische invasie.

Een U-2 nam de foto's die president John Kennedy de Sovjet-kernraketten op Cuba toonden vóór de crisis van 1962, en toen het verlies van de U-2 en piloot Rudolf Anderson door een Cubaanse grond-luchtraket de wereldwijde nucleaire spanningen dichter bij het breekpunt bracht. China schoot vier Taiwanese U-2's neer in hun voortdurende ruzie over onafhankelijkheid.

Als u dit verhaal leuk vond, klik dan op de bovenstaande Follow knop om meer van dit soort verhalen van Autocar te zien.

Fotolicentie: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.en